Lễ hội trỉa lúa: Nét đẹp văn hóa của đồng bào Bru - Vân Kiều

VHO - Trong khuôn khổ các hoạt động của Ngày hội sắc xuân trên mọi miền Tổ quốc, tại không gian làng dân tộc Bru - Vân Kiều (Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội), cộng đồng người Bru - Vân Kiều đến từ xã Trường Sơn, huyện Quảng Ninh (Quảng Bình) đã tổ chức tái hiện Lễ hội trỉa lúa trước sự chứng kiến và tham gia của đông đảo du khách.

 Già làng Hồ Đài thực hiện nghi lễ

 Lễ hội trỉa lúa từ lâu đã gắn liền với lối sống của người Bru - Vân Kiều và trở thành một nét sinh hoạt văn hóa, tâm linh hết sức thiêng liêng. Trỉa lúa là công đoạn cuối cùng của quy trình làm nương rẫy (chặt, đốt, cốt rồi đến trỉa). Tuy nhiên, công đoạn này đã được bà con dân tộc Bru - Vân kiều ở xã Trường Sơn nâng lên thành lễ hội, với ý nghĩa trước khi đem hạt giống được cất giữ kín đáo trong gùi ra, phải trỉa xuống đất để cầu mong các vị thần linh như thần Trời, thần Nước, thần Núi, thần Rừng gìn giữ và bảo hộ cho chúng được sinh sôi nảy nở, mẩy hạt nặng bông khi đến mùa thu hoạch.

Theo già làng Hồ Đài (64 tuổi), Lễ hội trỉa lúa là một trong những sự kiện quan trọng nhất trong đời sống tín ngưỡng và sinh hoạt cộng đồng của người Bru - Vân Kiều, với mục đích cầu xin thần linh ban cho cuộc sống no đủ, mùa màng bội thu, chim, chuột, sâu bọ không phá hoại cây ngô, cây lúa… Họ tôn thờ thần Lúa và xem đó là vị thần linh thiêng mang lại ấm no, hạnh phúc. Có lẽ vì vậy mà người dân nơi đây luôn gìn giữ lễ hội truyền thống này với ý nghĩa là lễ hội lớn nhất trong năm. Nếu phần lễ là lời khấn bày tỏ sự biết ơn trời đất thì phần hội chính là dịp để bà con dân bản cùng quây quần bên nhau, thắt chặt tình đoàn kết, keo sơn, gắn bó.

 Bà con thực hiện nghi thức trỉa lúa

Khi thực hiện phần lễ, già làng ở giữa vòng người, một tay xách chai rượu, một tay cầm chiếc ly thủy tinh nâng lên rót đầy rượu rồi cất lời khấn to cho mọi người cùng nghe. Kết thúc phần khấn, già làng tưới rượu từ chiếc ly đang cầm trên tay lên đầu lợn, thân lợn. Sau đó, vẫn chiếc ly ấy, già rót rượu trong chai ra và chuyền vòng từ trái sang phải theo vòng người đứng để cùng uống hưởng lễ. Những người được phân công bắt đầu múc nước dội rửa lợn cho sạch và tiến hành làm thịt. Lợn chín được chia làm hai phần đặt lên hai tầng của ban thờ. Tầng cao thờ thần Trời, thần Núi; tầng thấp thờ thần Đất, thần Sông. Ở hai bên ban thờ là hai chiếc gươm một dài, một ngắn đẽo bằng gỗ. Một vò rượu cần đặt ở dưới đất trước ban thờ, 5 chiếc cần nhô cao vươn về 5 phía như biểu tượng của vũ trụ là kim, mộc, thủy, hỏa, thổ.

 Cùng nhau vui chơi, ca hát trong phần hội

Già làng bước vào đứng trước ban thờ để tiếp tục làm lễ. Ông bước lên trước, cất lời khấn cầu mong thần linh phù hộ cho dân bản được mạnh khoẻ, ban cho hạt giống mọc lên cây lúa, cây ngô, cây đỗ… tốt tươi, không cho chim chóc, muông thú phá hoại để mùa màng bội thu, người dân no ấm. Cuối phần lễ, dân bản vai đeo gùi, tay cầm gậy chọc lỗ đi xung quanh bãi đất để thực hiện nghi thức gieo hạt. Già làng cầm một cái nia đựng thóc giống, vừa nhún nhảy như người sảy thóc, vừa tiếp tục khấn, gọi thần Lúa về phù hộ cho bà con làm ăn phát đạt.

Sau khi cúng xong, tất cả dân bản cùng nhau quây quần bên những mâm cỗ, vừa ăn vừa chuyện trò vui vẻ. Họ cũng bước vào phần hội với các trò chơi và cùng nhau hát những làn điệu dân ca truyền thống.

Bà Trần Thuỳ Dung, Phó chủ tịch UBND xã Trường Sơn, huyện Quảng Ninh (Quảng Bình) cho biết: “Lễ hội Trỉa lúa của người Bru - Vân Kiều ở xã Trường Sơn được Bộ VHTTDL công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đó là dấu mốc quan trọng để đồng bào có ý thức hơn trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch. Từ một công đoạn trong sản xuất nương rẫy truyền thống, trỉa lúa đã được chuyển hóa thành một sản phẩm để thúc đẩy du lịch của địa phương phát triển”.

 HOÀNG NGUYÊN; ảnh: TRẦN HUẤN